Tâm lý
Đa nhân cách là gì?
Rối loạn đa nhân cách là một bệnh tâm lý phức tạp, trong đó người bệnh có nhiều nhân cách khác nhau. Điều này có thể dẫn đến những hành vi bất thường và ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống hàng ngày. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về dấu hiệu, nguyên nhân và cách điều trị rối loạn đa nhân cách.
Rối loạn đa nhân cách là gì và cách nhận diện bệnh này
Rối loạn đa nhân cách, còn được biết đến với tên gọi quốc tế là Dissociative Identity Disorder (DID), là một bệnh tâm thần phức tạp mà trong đó người bệnh có hai hoặc nhiều nhân cách riêng biệt. Những nhân cách này không chỉ tồn tại song song mà còn thay phiên nhau chi phối hành vi và cảm xúc của người bệnh ở những thời điểm khác nhau. Đây là một dạng của rối loạn phân ly, trong đó người bệnh có thể trải qua sự thay đổi đột ngột về tâm trạng và hành vi, dẫn đến những khoảng trống trong trí nhớ và cảm giác ảo giác.
Người mắc rối loạn đa nhân cách thường cảm thấy mình đang sống trong nhiều thực tại khác nhau. Họ có thể quên những việc đã làm hoặc những thông tin cá nhân quan trọng, và đôi khi cảm giác như có một nhân cách khác kiểm soát hành vi của mình. Ví dụ, một người có thể đang cười vui vẻ trong một khoảnh khắc, nhưng ngay lập tức chuyển sang cảm giác buồn bã hoặc giận dữ mà không có lý do rõ ràng. Sự thay đổi này không chỉ ảnh hưởng đến cảm xúc mà còn đến các hành vi cụ thể như ăn uống, giao tiếp và thậm chí là quyết định trong cuộc sống hàng ngày.
Để nhận diện rối loạn đa nhân cách, cần chú ý đến các dấu hiệu đặc trưng. Người bệnh thường xuyên gặp phải các khoảng trống trí nhớ, không nhớ rõ những sự kiện quan trọng trong cuộc sống, và có thể tin vào những ảo giác, tức là tin rằng những điều không có thực là có thật. Những thay đổi về hành vi, cử chỉ, hoặc cách nói chuyện cũng có thể xuất hiện khi nhân cách khác nổi lên. Thậm chí, một số người mắc chứng này còn có ý nghĩ tự tử hoặc có hành vi tự làm hại bản thân, đây là những dấu hiệu nghiêm trọng cần được chú ý và can thiệp kịp thời.
Các dấu hiệu và biểu hiện đặc trưng của rối loạn đa nhân cách
Rối loạn đa nhân cách, hay còn gọi là Dissociative Identity Disorder (DID), có những dấu hiệu và biểu hiện đặc trưng dễ nhận diện khi người bệnh trải qua các tình trạng phân ly rõ rệt. Một trong những dấu hiệu đầu tiên là cảm giác tách rời khỏi cơ thể và cảm xúc. Người mắc bệnh thường cảm thấy như mình quan sát từ bên ngoài hoặc không kết nối được với cảm giác của chính mình, điều này dẫn đến cảm giác không thực tế về môi trường xung quanh.
Biểu hiện tiếp theo là nhận thức về mọi thứ xung quanh không thực tế. Người bệnh có thể cảm thấy thế giới xung quanh không thật, và có cảm giác như mình đang sống trong một thực tại ảo. Điều này thường đi kèm với việc người bệnh cảm thấy mình thực hiện những hành động mà bình thường họ không làm, chẳng hạn như lái xe với tốc độ cao hoặc lấy trộm tiền mà không có ý định ban đầu.
Một đặc điểm khác là sự nhầm lẫn danh tính hoặc thay đổi danh tính. Người mắc rối loạn đa nhân cách có thể quên mất tên tuổi, địa chỉ, công việc, và các thông tin cá nhân quan trọng. Những thay đổi này không chỉ gây khó khăn trong đời sống hàng ngày mà còn tạo ra sự bối rối và lo lắng cho người bệnh.
Mất trí nhớ cũng là một biểu hiện quan trọng của rối loạn đa nhân cách. Người bệnh có thể quên thông tin cá nhân, ký ức đau thương trong quá khứ, hoặc các sự kiện xảy ra hàng ngày. Sự mất mát này không phải do các nguyên nhân vật lý như chấn thương đầu mà là do sự phân ly trong tâm trí.
Các dấu hiệu khác bao gồm thay đổi rõ rệt về tư thế, cử chỉ và cách nói chuyện. Khi nhân cách khác xuất hiện, người bệnh có thể biểu hiện những hành vi, cử chỉ và cách nói chuyện hoàn toàn khác so với khi họ ở trạng thái bình thường. Một số người còn có ý nghĩ tự tử hoặc tự làm hại bản thân, điều này đặc biệt nghiêm trọng và cần được can thiệp kịp thời.
Rối loạn đa nhân cách cũng có thể dẫn đến ảo giác, trầm cảm, lo âu, lạm dụng chất kích thích, các cơn co giật không phải động kinh và rối loạn chức năng tình dục. Những biểu hiện này cho thấy sự ảnh hưởng sâu rộng của bệnh đến sức khỏe tâm thần và thể chất của người bệnh. Những dấu hiệu và triệu chứng này cần được theo dõi và điều trị để giúp người bệnh cải thiện chất lượng cuộc sống và giảm thiểu tác động tiêu cực của bệnh.
Nguyên nhân chính gây ra rối loạn đa nhân cách và đối tượng dễ mắc bệnh
Rối loạn đa nhân cách, hay Dissociative Identity Disorder (DID), có nguyên nhân chủ yếu liên quan đến trải nghiệm đau thương và lạm dụng trong thời thơ ấu. Một trong những nguyên nhân chính là sự lạm dụng thể chất, tình dục hoặc lạm dụng tình cảm cực đoan mà trẻ em phải chịu đựng. Nghiên cứu cho thấy khoảng 90% trường hợp mắc rối loạn đa nhân cách ở các quốc gia như Hoa Kỳ, Canada, và châu Âu từng là nạn nhân của các hình thức lạm dụng này hoặc bị bỏ rơi trong thời thơ ấu.
Những đứa trẻ bị lạm dụng nặng nề thường trải qua những giai đoạn tâm lý đặc biệt, trong đó họ có thể tách biệt cảm xúc, ký ức và tri giác của mình khỏi những trải nghiệm đau đớn. Hành vi lạm dụng, đặc biệt là khi kết hợp với sự quan tâm xen kẽ của người chăm sóc, có thể dẫn đến việc trẻ em phát triển các nhân cách khác nhau như một cách để thoát khỏi những trải nghiệm khắc nghiệt. Khi những đứa trẻ này trưởng thành, họ có thể tiếp tục duy trì các nhân cách này như một cơ chế đối phó.
Ngoài ra, các sự kiện đau thương nghiêm trọng, chẳng hạn như chiến tranh, thiên tai, bắt cóc, tra tấn, hoặc điều trị bệnh kéo dài từ khi còn nhỏ, cũng có thể góp phần gây ra rối loạn đa nhân cách. Những sự kiện này thường tạo ra những chấn thương tâm lý sâu sắc, dẫn đến việc phát triển các nhân cách khác nhau để xử lý cảm giác và ký ức đau đớn.
Đối tượng dễ mắc rối loạn đa nhân cách bao gồm những người đã trải qua sự lạm dụng liên tục trong thời thơ ấu, cũng như những người trưởng thành chịu đựng các sự kiện đau thương nghiêm trọng trong cuộc sống. Trẻ em và người lớn bị tổn thương nặng nề về tâm lý hoặc thể chất có nguy cơ cao mắc phải tình trạng tâm lý này. Thậm chí, những người phải trải qua các thủ thuật y tế kéo dài và gây đau đớn cũng có nguy cơ cao hơn.
Các loại rối loạn đa nhân cách và sự khác biệt giữa chúng
Rối loạn đa nhân cách, hay Dissociative Identity Disorder (DID), có thể được phân thành hai loại chính là chiếm hữu và không chiếm hữu, mỗi loại thể hiện các đặc điểm và triệu chứng riêng biệt.
Loại rối loạn đa nhân cách chiếm hữu thường được nhận diện qua sự xuất hiện của các nhân cách mà người bệnh cảm thấy như thể là các tác nhân bên ngoài, như là một linh hồn siêu nhiên hoặc một người khác. Trong những trường hợp này, các nhân cách chiếm hữu có thể hoàn toàn kiểm soát cơ thể của người bệnh, khiến họ hành động và nói chuyện theo những cách rất khác biệt so với trạng thái bình thường. Những nhân cách này thường có sự biểu hiện rõ ràng, và các hành vi, cử chỉ của người bệnh có thể thay đổi đáng kể khi mỗi nhân cách nổi lên. Điều này làm cho việc nhận diện và phân biệt các nhân cách dễ dàng hơn, bởi sự thay đổi này thường rất rõ ràng và dễ nhận thấy bởi những người xung quanh hoặc chính bản thân người bệnh.
Ngược lại, loại rối loạn đa nhân cách không chiếm hữu ít biểu hiện rõ ràng hơn. Trong hình thức này, người bệnh thường cảm nhận sự thay đổi đột ngột về bản thân mà không rõ nguyên nhân cụ thể. Họ có thể cảm thấy như mình đang quan sát từ bên ngoài chính bản thân mình, với cảm giác không thể điều khiển hoàn toàn các hành động, cảm xúc và lời nói của mình. Thay vì có các nhân cách khác biệt rõ ràng và chiếm ưu thế trong các tình huống khác nhau, người bệnh trong trường hợp này thường trải qua cảm giác như các phần của bản thân mình không được hòa nhập hoàn toàn, dẫn đến sự cảm nhận tách biệt và khó chịu.
Sự khác biệt giữa hai loại này nằm ở cách mà các nhân cách tương tác với cơ thể và nhận thức của người bệnh. Loại chiếm hữu có xu hướng có sự can thiệp rõ ràng vào hành vi và cảm xúc của người bệnh từ bên ngoài, trong khi loại không chiếm hữu thường biểu hiện qua cảm giác tách biệt và không kiểm soát được các phần của bản thân mình. Hiểu rõ sự khác biệt này là quan trọng để chẩn đoán chính xác và điều trị hiệu quả rối loạn đa nhân cách.
Các phương pháp chẩn đoán rối loạn đa nhân cách hiệu quả
Chẩn đoán rối loạn đa nhân cách, hay Dissociative Identity Disorder (DID), đòi hỏi một quy trình cẩn thận và toàn diện để xác định chính xác tình trạng bệnh. Hiện tại, không có xét nghiệm cụ thể nào có thể chẩn đoán trực tiếp rối loạn đa nhân cách. Thay vào đó, quá trình chẩn đoán chủ yếu dựa trên việc đánh giá lâm sàng và các tiêu chuẩn từ Cẩm nang chẩn đoán và thống kê về rối loạn tâm thần, Ấn bản lần thứ 5 (DSM-5) của Hiệp hội Tâm lý Hoa Kỳ.
Quá trình chẩn đoán bắt đầu với việc bác sĩ tâm thần hoặc chuyên gia tâm lý thu thập thông tin về các triệu chứng của người bệnh cũng như tiền sử sức khỏe của họ. Điều này bao gồm việc thảo luận chi tiết về các dấu hiệu lâm sàng mà người bệnh gặp phải, như sự thay đổi đột ngột về nhân cách, cảm giác tách rời, và các khoảng trống ký ức. Chuyên gia sẽ xem xét các triệu chứng này trong bối cảnh các vấn đề tâm lý khác để loại trừ các rối loạn có triệu chứng tương tự, như rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) hay các vấn đề tâm thần khác.
Ngoài việc thu thập thông tin từ phỏng vấn và đánh giá lâm sàng, bác sĩ có thể chỉ định các chẩn đoán hình ảnh như chụp CT hoặc MRI để loại trừ các yếu tố vật lý có thể gây ra các triệu chứng tương tự, chẳng hạn như chấn thương đầu hoặc khối u não. Mặc dù các xét nghiệm hình ảnh không thể chẩn đoán rối loạn đa nhân cách, nhưng chúng giúp đảm bảo rằng không có các vấn đề y tế khác đang gây ra các triệu chứng.
Quá trình chẩn đoán cũng bao gồm việc áp dụng các tiêu chuẩn từ DSM-5. Theo DSM-5, để chẩn đoán rối loạn đa nhân cách, người bệnh phải có ít nhất hai trạng thái nhân cách khác nhau, kèm theo các khoảng trống ký ức về những sự kiện hàng ngày hoặc thông tin cá nhân quan trọng. Các triệu chứng này cần phải đủ nghiêm trọng để gây ra sự đau khổ đáng kể và ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng cuộc sống của người bệnh.
Đôi khi, quá trình chẩn đoán có thể yêu cầu các cuộc phỏng vấn chuyên sâu, có thể kết hợp với các phương pháp hỗ trợ như thôi miên hoặc phỏng vấn với sự hỗ trợ của thuốc (barbiturat hoặc benzodiazepin). Những phương pháp này giúp tiếp cận các ký ức bị kìm nén và xác định các nhân cách khác nhau trong người bệnh. Để hỗ trợ quá trình chẩn đoán, người bệnh có thể được yêu cầu ghi chép lại các cảm xúc và hành động của mình trong một quyển sổ giữa các lần thăm khám.
Các phương pháp điều trị rối loạn đa nhân cách và hiệu quả của chúng
Điều trị rối loạn đa nhân cách, hay Dissociative Identity Disorder (DID), yêu cầu một cách tiếp cận đa dạng và cá nhân hóa, nhằm giúp người bệnh kiểm soát các triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống. Các phương pháp điều trị chính bao gồm tâm lý trị liệu, liệu pháp thôi miên, và điều trị bổ trợ, mỗi phương pháp có những đặc điểm và hiệu quả riêng.
Tâm lý trị liệu là phương pháp điều trị chính và hiệu quả nhất cho rối loạn đa nhân cách. Phương pháp này tập trung vào việc giúp người bệnh nhận diện và giải quyết các chấn thương tâm lý hoặc lạm dụng đã xảy ra trong quá khứ. Trong quá trình tâm lý trị liệu, bác sĩ tâm thần sẽ làm việc cùng bệnh nhân để quản lý và kiểm soát các thay đổi hành vi đột ngột, cũng như hợp nhất các nhân cách khác nhau thành một nhân cách duy nhất. Mục tiêu chính của tâm lý trị liệu là giúp người bệnh đạt được sự ổn định tâm lý và cải thiện khả năng đối phó với các tình huống căng thẳng.
Liệu pháp thôi miên là một phương pháp điều trị bổ sung có thể hỗ trợ việc điều trị rối loạn đa nhân cách. Trong liệu pháp này, người bệnh được đưa vào trạng thái thư giãn sâu và tập trung cao độ để khám phá và xử lý các ký ức bị kìm nén, cũng như các vấn đề tâm lý khác. Thôi miên có thể giúp bệnh nhân tiếp cận những phần ký ức và cảm xúc không dễ dàng tiếp cận trong trạng thái bình thường, từ đó giúp kiểm soát hành vi chống đối và tích hợp các nhân cách thành một. Phương pháp này thường được kết hợp với tâm lý trị liệu để tăng cường hiệu quả điều trị.
Điều trị bổ trợ cũng đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý rối loạn đa nhân cách. Mặc dù không có loại thuốc nào được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) chấp thuận đặc biệt cho rối loạn đa nhân cách, một số loại thuốc điều trị tâm thần có thể được sử dụng để giảm các triệu chứng đi kèm như trầm cảm hoặc lo âu. Các thuốc này giúp giảm bớt những triệu chứng tâm lý khó chịu, tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình điều trị chính.
Hiệu quả của các phương pháp điều trị có thể khác nhau tùy thuộc vào tình trạng cụ thể của từng bệnh nhân. Tâm lý trị liệu thường mang lại những cải thiện đáng kể trong việc quản lý các triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống. Liệu pháp thôi miên có thể cung cấp thêm sự hỗ trợ trong việc xử lý các ký ức bị kìm nén và tích hợp các nhân cách. Điều trị bổ trợ giúp kiểm soát các triệu chứng tâm lý đi kèm. Tuy nhiên, điều quan trọng là phải có sự phối hợp chặt chẽ giữa các phương pháp điều trị để đạt được kết quả tốt nhất.
Việc điều trị rối loạn đa nhân cách là một quá trình lâu dài và yêu cầu sự kiên nhẫn từ cả bệnh nhân và nhà điều trị. Sự hỗ trợ từ gia đình và bạn bè cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giúp người bệnh duy trì quá trình điều trị và đạt được sự cải thiện lâu dài.
Biện pháp phòng ngừa rối loạn đa nhân cách cho trẻ em và người lớn
Phòng ngừa rối loạn đa nhân cách là một bước quan trọng trong việc giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh, đặc biệt là cho những đối tượng có nguy cơ cao như trẻ em và người lớn đã trải qua các sự kiện đau thương hoặc lạm dụng. Để bảo vệ sức khỏe tâm lý và ngăn ngừa sự phát triển của rối loạn đa nhân cách, cần áp dụng các biện pháp phòng ngừa hiệu quả và sớm.
Đối với trẻ em, việc phòng ngừa rối loạn đa nhân cách bắt đầu từ việc tạo ra một môi trường sống an toàn và hỗ trợ. Trẻ em cần được bảo vệ khỏi các tình trạng lạm dụng thể chất, tình dục hoặc cảm xúc. Nếu trẻ phải đối mặt với sự ngược đãi hoặc các sự kiện đau thương, cần phải can thiệp kịp thời để giảm thiểu tác động tiêu cực. Cha mẹ và người chăm sóc nên chú ý đến các dấu hiệu của căng thẳng và sang chấn tâm lý ở trẻ, và nếu cần, hãy tìm sự hỗ trợ từ các chuyên gia tâm lý. Đối với những trẻ em đã trải qua các tình huống căng thẳng, việc cung cấp các dịch vụ tư vấn và hỗ trợ tâm lý là rất quan trọng để giúp trẻ xử lý các cảm xúc và trải nghiệm tiêu cực.
Ở người lớn, các biện pháp phòng ngừa cũng rất cần thiết để giảm nguy cơ mắc rối loạn đa nhân cách. Người trưởng thành nên tìm cách đối phó hiệu quả với các tình trạng căng thẳng và stress trong cuộc sống. Điều này có thể bao gồm việc tham gia vào các hoạt động thư giãn, duy trì lối sống lành mạnh, và tìm kiếm sự hỗ trợ tâm lý khi cần. Nếu một người trưởng thành đã trải qua các sự kiện đau thương, việc tiếp cận các dịch vụ tư vấn tâm lý kịp thời có thể giúp giảm thiểu nguy cơ phát triển rối loạn đa nhân cách. Ngoài ra, việc xây dựng mối quan hệ hỗ trợ với bạn bè và gia đình cũng đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sức khỏe tâm lý.
Phòng ngừa rối loạn đa nhân cách không chỉ dựa vào các biện pháp cá nhân mà còn cần sự hỗ trợ từ cộng đồng và các chính sách xã hội. Các chương trình giáo dục cộng đồng về sức khỏe tâm lý, cung cấp thông tin về cách nhận diện và xử lý các vấn đề tâm lý, và việc xây dựng các cơ sở hỗ trợ sức khỏe tâm lý có thể giúp giảm thiểu sự xuất hiện của rối loạn đa nhân cách.
Việc phòng ngừa rối loạn đa nhân cách là một quá trình liên tục và yêu cầu sự chú ý từ cả cá nhân và cộng đồng. Bằng cách chăm sóc sức khỏe tâm lý từ sớm, cung cấp sự hỗ trợ kịp thời và xây dựng môi trường sống tích cực, chúng ta có thể giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh và cải thiện chất lượng cuộc sống cho cả trẻ em và người lớn.
Các chủ đề liên quan: Rối loạn đa nhân cách , Rối loạn phân ly , Tâm lý trị liệu
Tổng biên tập: Nguyễn Ngọc Kim Hằng
