Dự thảo Luật Khoa học và Đổi mới Sáng tạo vừa được trình bày tại Quốc hội hứa hẹn sẽ tạo ra những bước tiến quan trọng trong việc chèo chống cho hoạt động nghiên cứu và đổi mới sáng tạo tại Việt Nam. Với nhiều chính sách và cơ chế mới nhằm tăng cường quyền tự chủ cho các tổ chức nghiên cứu, luật sẽ thúc đẩy sự phát triển của nguồn nhân lực chất lượng cao và khuyến khích sự tham gia của các cá nhân và tổ chức vào quá trình đổi mới sáng tạo, từ đó tạo ra những giá trị thiết thực cho xã hội.
1. Giới thiệu về Dự thảo Luật Khoa học và Đổi mới Sáng tạo
Dự thảo Luật Khoa học và Đổi mới Sáng tạo đã được Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng trình bày tại phiên họp Thường vụ Quốc hội vào ngày 15 tháng 4 năm 2025. Dự thảo luật nhằm mục tiêu tạo ra môi trường văn hóa đổi mới sáng tạo và tăng cường tự chủ cho các tổ chức nghiên cứu khoa học. Một trong những trọng tâm chính của dự luật là giúp các nhà khoa học và cơ sở nghiên cứu có đủ quyền tự quyết trong việc triển khai nghiên cứu và thương mại hóa kết quả nghiên cứu.
2. Tầm quan trọng của tự chủ trong hoạt động nghiên cứu khoa học
Tự chủ trong nghiên cứu khoa học là một yếu tố không thể thiếu trong việc thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Việc trao quyền tự chủ cho các tổ chức nghiên cứu sẽ giúp họ hoạt động hiệu quả hơn mà không bị can thiệp từ các cơ quan chức năng. Theo ý kiến của Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy, việc thể chế hóa và khuyến khích tự chủ sẽ tạo ra động lực lớn cho các nhà khoa học trong việc theo đuổi các vấn đề thách thức.
3. Rủi ro và những tác động của việc chấp nhận rủi ro trong đổi mới sáng tạo
Chấp nhận rủi ro là một phần không thể thiếu trong quá trình đổi mới sáng tạo. Khi các tổ chức nghiên cứu được phép chấp nhận rủi ro, họ có thể thử nghiệm với những ý tưởng mới mà không cần lo lắng về trách nhiệm. Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng đã nhấn mạnh rằng, miễn trừ trách nhiệm dân sự cho các tổ chức nghiên cứu nếu dự án không đạt kết quả sẽ tạo điều kiện để các nhà khoa học đột phá và tìm ra các giải pháp mới hữu ích.
4. Các chính sách ưu đãi và hỗ trợ khởi nghiệp theo Dự thảo luật
Dự thảo Luật Khoa học và Đổi mới Sáng tạo cũng đưa ra những chính sách ưu đãi cụ thể nhằm hỗ trợ khởi nghiệp và thu hút nhân lực chất lượng cao. Chẳng hạn như thiết lập quỹ đầu tư mạo hiểm cho các dự án khởi nghiệp sáng tạo, hỗ trợ vườn ươm cho các doanh nghiệp trẻ, và khuyến khích tham gia nghiên cứu cơ bản từ cơ sở tư nhân.
5. Cơ chế thương mại hóa và vai trò của nhân lực chất lượng cao
Cơ chế thương mại hóa kết quả nghiên cứu dự kiến sẽ được áp dụng rộng rãi, cho phép các cơ sở nghiên cứu thực hiện quyền sở hữu trí tuệ. Các nhà khoa học cũng sẽ được hưởng một tỷ lệ lợi nhuận tối thiểu từ việc thương mại hóa các kết quả nghiên cứu, giúp động viên họ hơn nữa. Điều này đòi hỏi có một đội ngũ nhân lực chất lượng cao sẵn sàng tham gia vào quá trình nghiên cứu và triển khai các công nghệ hiện đại.
6. Đề xuất và khuyến nghị từ các chuyên gia về việc cải thiện luật
Các chuyên gia trong ngành, bao gồm cả Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh, đã đưa ra nhiều đề xuất về việc cải thiện Dự thảo Luật Khoa học và Đổi mới Sáng tạo. Cụ thể, họ khuyến nghị cần làm rõ hơn về chính sách thu hút trí thức từ nước ngoài và chú trọng đến các điều kiện liên quan đến sở hữu trí tuệ và môi trường làm việc cho các nhà khoa học. Thêm vào đó, sự nhất quán trong quản lý mục tiêu và kinh phí cũng là điều cần thiết để đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành khoa học và công nghệ.
