Khoa học
Nhật thực là gì?
Bạn đã từng nhìn thấy Mặt Trăng che khuất Mặt Trời chưa? Đó chính là hiện tượng nhật thực! Hãy cùng tìm hiểu về những loại nhật thực khác nhau, cách an toàn để xem chúng, và khi nào sẽ diễn ra nhật thực tiếp theo. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về hiện tượng thiên văn thú vị này.
Nhật thực là hiện tượng thiên văn khi Mặt Trăng che khuất Mặt Trời như thế nào và nguyên nhân xảy ra hiện tượng này là gì
Nhật thực là hiện tượng thiên văn xảy ra khi Mặt Trăng di chuyển qua giữa Trái Đất và Mặt Trời, tạo thành một đường thẳng hoàn hảo. Khi quan sát từ Trái Đất, hiện tượng này khiến Mặt Trăng che khuất hoàn toàn hoặc một phần của Mặt Trời. Điều này xảy ra vì trong quỹ đạo của mình quanh Trái Đất, Mặt Trăng sẽ có những thời điểm đi vào vị trí nằm giữa hai thiên thể lớn này. Tuy nhiên, do quỹ đạo của Mặt Trăng có độ nghiêng khoảng 5 độ so với quỹ đạo của Trái Đất quanh Mặt Trời, không phải lúc nào Mặt Trăng cũng cắt qua đường nối giữa Trái Đất và Mặt Trời.
Chỉ khi ba thiên thể này – Mặt Trời, Mặt Trăng và Trái Đất – thẳng hàng một cách chính xác, hiện tượng nhật thực mới xảy ra. Trong các chu kỳ của Mặt Trăng, hiện tượng này chỉ xảy ra vào thời điểm “trăng mới” (new moon), khi Mặt Trăng nằm giữa Trái Đất và Mặt Trời và không có ánh sáng phản chiếu từ mặt trăng. Mặc dù vậy, vì quỹ đạo của Mặt Trăng không hoàn toàn đồng trục với quỹ đạo của Trái Đất, nên nhật thực không xảy ra mỗi lần trăng mới, mà chỉ xảy ra trong các khoảng thời gian nhất định khi các điều kiện đều đúng.
Nhật thực năm 2022 sẽ xảy ra vào ngày nào và các khu vực có thể quan sát hiện tượng này là ở đâu
Nhật thực năm 2022 sẽ xảy ra vào ngày 25 tháng 10. Đây sẽ là một hiện tượng nhật thực một phần, trong đó Mặt Trời sẽ bị Mặt Trăng che khuất chỉ một phần, chứ không hoàn toàn. Hiện tượng này sẽ được quan sát từ nhiều khu vực trên thế giới, bao gồm Châu Âu, Nam và Tây Á, Bắc và Đông Phi, cùng với một phần của Đại Tây Dương. Tuy nhiên, tại Việt Nam, hiện tượng nhật thực vào ngày 25 tháng 10 năm 2022 sẽ không thể quan sát được.
Nhật thực một phần trong sự kiện này có nghĩa là chỉ một phần của Mặt Trời bị che khuất bởi Mặt Trăng, và hiện tượng này sẽ không tạo ra bóng tối hoàn toàn trên bề mặt Trái Đất. Những khu vực nằm trong vùng bóng tối chính hoặc bóng nửa tối sẽ có thể quan sát hiện tượng này rõ ràng hơn, trong khi những khu vực nằm ngoài các dải này sẽ không thấy được sự che khuất rõ ràng của Mặt Trời.
Các loại nhật thực bao gồm nhật thực toàn phần, nhật thực một phần, nhật thực hình khuyên và nhật thực lai có đặc điểm gì khác nhau
Nhật thực có thể được phân loại thành nhiều loại khác nhau, tùy thuộc vào mức độ che khuất của Mặt Trời bởi Mặt Trăng, và mỗi loại có những đặc điểm riêng biệt.
Nhật thực toàn phần xảy ra khi Mặt Trăng hoàn toàn che khuất Mặt Trời, làm cho chỉ có vầng hào quang xung quanh Mặt Trời, hay còn gọi là vành nhật hoa, là có thể quan sát được. Trong hiện tượng này, Mặt Trời bị che khuất hoàn toàn bởi Mặt Trăng và chỉ có thể thấy từ một dải hẹp trên bề mặt Trái Đất. Thời gian diễn ra nhật thực toàn phần thường rất ngắn, chỉ vài phút, và chỉ những khu vực nằm trong đường đi của bóng tối trung tâm mới có thể quan sát được hiện tượng này.
Nhật thực một phần xảy ra khi Mặt Trời và Mặt Trăng không nằm chính xác trên cùng một đường thẳng, khiến Mặt Trăng chỉ che khuất một phần của Mặt Trời. Loại nhật thực này thường được quan sát ở những khu vực nằm ngoài đường đi của bóng tối trung tâm, tức là từ một vùng rộng hơn trên bề mặt Trái Đất so với nhật thực toàn phần. Mặc dù không có hiệu ứng tối hoàn toàn, nhưng sự che khuất này vẫn tạo ra một hiện tượng đáng chú ý.
Nhật thực hình khuyên xảy ra khi Mặt Trời và Mặt Trăng nằm trên cùng một đường thẳng, nhưng kích cỡ biểu kiến của Mặt Trăng nhỏ hơn kích cỡ của Mặt Trời. Do đó, Mặt Trời xuất hiện như một vòng đai sáng rực rỡ bao quanh Mặt Trăng. Thời gian diễn ra nhật thực hình khuyên dài hơn so với nhật thực toàn phần, nhưng vẫn chỉ kéo dài trong vài phút.
Nhật thực lai là kiểu trung gian giữa nhật thực toàn phần và nhật thực hình khuyên. Tại một số điểm trên Trái Đất, nhật thực lai có thể được quan sát như nhật thực toàn phần, trong khi tại những điểm khác, nó lại giống như nhật thực hình khuyên. Nhật thực lai rất hiếm xảy ra và thường chỉ có thể quan sát được từ một dải hẹp trên bề mặt Trái Đất, nơi cả hai hiệu ứng che khuất có thể xuất hiện.
Cách quan sát hiện tượng nhật thực an toàn bao gồm các biện pháp và thiết bị cần thiết để bảo vệ mắt
Khi quan sát hiện tượng nhật thực, việc bảo vệ mắt là cực kỳ quan trọng vì ánh sáng từ Mặt Trời có thể gây tổn thương nghiêm trọng cho mắt nếu nhìn trực tiếp. Để đảm bảo an toàn, người quan sát cần tuân thủ các biện pháp và sử dụng thiết bị bảo vệ mắt đúng cách.
Một trong những phương pháp an toàn nhất là quan sát nhật thực gián tiếp hoặc sử dụng kính lọc chuyên dụng. Kính lọc của thợ hàn mã số 14 và kính lọc Mặt Trời từ các Câu lạc bộ Thiên văn học là những lựa chọn phổ biến và hiệu quả. Những kính lọc này được thiết kế đặc biệt để giảm thiểu ánh sáng mạnh và bảo vệ mắt khỏi các tia bức xạ có hại.
Tránh sử dụng các vật liệu không đảm bảo như kim râm (kính đen), phim chụp X-quang, ruột đĩa mềm hay băng video để quan sát nhật thực. Mặc dù những vật liệu này có thể giảm độ sáng của ánh sáng Mặt Trời, chúng không đủ khả năng ngăn chặn các tia bức xạ nguy hiểm, và có thể gây hại cho mắt nếu sử dụng.
Ngoài ra, một phương pháp an toàn khác là sử dụng một tấm bìa để hứng ảnh của Mặt Trời qua một chiếc ống nhòm hoặc kính thiên văn nhỏ. Có thể khoét một lỗ tròn nhỏ trên tấm bìa và quan sát ảnh của Mặt Trời xuyên qua lỗ tròn đó trên mặt đất. Phương pháp này giúp quan sát nhật thực mà không cần nhìn trực tiếp vào Mặt Trời.
Những câu hỏi thường gặp về sự khác biệt giữa nhật thực và nguyệt thực, thời điểm và địa điểm quan sát cũng như tần suất xảy ra của chúng
Nhật thực và nguyệt thực là hai hiện tượng thiên văn khác nhau, mặc dù chúng thường bị nhầm lẫn với nhau. Sự khác biệt cơ bản giữa chúng nằm ở vị trí của ba thiên thể: Mặt Trời, Mặt Trăng và Trái Đất.
Nhật thực xảy ra khi Mặt Trăng nằm giữa Trái Đất và Mặt Trời, tạo thành một đường thẳng. Khi đó, Mặt Trăng sẽ che khuất một phần hoặc toàn bộ Mặt Trời, gây ra sự giảm sáng hoặc bóng tối trên bề mặt Trái Đất. Do hiện tượng này chỉ xảy ra vào ban ngày, khi Mặt Trăng nằm trên đường thẳng giữa Mặt Trời và Trái Đất, người quan sát phải dùng kính lọc chuyên dụng để bảo vệ mắt khỏi ánh sáng mạnh và bức xạ có hại.
Ngược lại, nguyệt thực xảy ra khi Trái Đất nằm giữa Mặt Trăng và Mặt Trời. Trong trường hợp này, Trái Đất che khuất ánh sáng từ Mặt Trời chiếu đến Mặt Trăng, khiến Mặt Trăng bị tối hoặc có màu đỏ do ánh sáng Mặt Trời bị phân tán qua khí quyển của Trái Đất. Nguyệt thực xảy ra vào ban đêm và có thể quan sát được bằng mắt thường từ bất kỳ đâu trên nửa tối của Trái Đất.
Thời điểm và địa điểm quan sát cũng khác biệt giữa hai hiện tượng này. Nhật thực chỉ có thể quan sát được từ các khu vực nằm trong bóng tối hoặc bóng nửa tối của Mặt Trời, và thường chỉ kéo dài vài phút. Ngược lại, nguyệt thực có thể quan sát từ bất kỳ nơi nào ở nửa tối của Trái Đất và kéo dài lâu hơn, thường là vài giờ.
Tần suất xảy ra của hai hiện tượng cũng khác nhau. Nhật thực xảy ra ít nhất 2 lần và tối đa là 5 lần trong một năm, tùy thuộc vào các điều kiện quỹ đạo của Mặt Trăng và Trái Đất. Ngược lại, nguyệt thực xảy ra ít hơn, thường chỉ từ 1 đến 2 lần trong một năm, và có thể không xảy ra trong một số năm.
Các chủ đề liên quan: Nhật thực , che khuất Mặt Trời , Mặt Trời , Mặt Trăng che khuất Mặt Trời
Tổng biên tập: Nguyễn Ngọc Kim Hằng
